Deniz Çayırları Neden Önemlidir?

1. Ekolojik Katkı
Birincil üretici: Tropikal ormanlardan daha fazla organik madde üretirler.
Besin kaynağı: Besin zincirinde en üst sıradadırlar.
Biyoçeşitlilik bakımından kilit ekosistem: Farklı yüzlerce omurgasız ve alg türüne ev sahipliği yapmaktadırlar.
Suyu oksijence zenginleştirirler: Her gün her m2 için 10 Litre’nin üzerinde oksijen oluştururlar.
Hayvanları predatörlerden koruma: Yaprak sürgünleri altında barınak teşkil ederler.

2. Sedimente katkısı
Su hareketinin azaltılması: Güçlü akıntı ve dalgaları şiddetini azaltırlar.
Yumuşak zeminlerin stabilizasyonu: Akıntı ve dalgalarla birlikte su kolonunda oluşan askıda katı maddeleri bünyelerine alarak suyu berraklaştırırlar.
Plajlarda erozyona karşı mücadele: Ölü yaprakların littoral zonda birikimi sayesinde bariyer görevi görürler.

3. Ekonomik katkı
Yumurtlama ve üreme alanları: Balıkların ve krustaselerin/eklem bacaklıların yumurtlama ve üremeleri için ortam habitat görevi görürler.
Çok sayıda tür için yaşam alanıdır: Ekonomik balıklar için barınak teşkil ettiğinden sürdürülebilir balıkçılık faaliyetlerine katkı sağlarlar.

Deniz Çayırı Yatakları Niçin Kayboluyor?

1. Kıyı gelişimi: Kıyı rekreasyonları, liman inşaatları ve kirlilik tarafından tehdit altındadırlar.
2. Kentsel ve endüstriyel atıklar: Evsel ve endüstriyel atıkların denize deşarj edilmeleri nedeniyle fotosentezde kullanacağı su kolonundaki ışıktan faydalanamazlar.
3. Mekanik hasar: Balıkçı trolleri veya tekne çapalarının dipte sürütülmesiyle kökleri sökülür.
4. Besin tuzu artışı: Kentsel aktiviteler, tarım faaliyetleri ve balık yetiştiriciliğinin sebep olduğu besin tuzu konsantrasyonlarındaki artış sebebiyle yapraklarının üzerini kaplayan epifitik alglere karşı hayatta kalma rekabetine girer.

Türkiye Kıyılarında Deniz Çayırı Yatakları Çalışması

Akdeniz, Türkiye, deniz çayırı yataklarının gelişimi açısından olağanüstü koşullar sağlamaktadır.
İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü işbirliğinde Gökçeada ve Mersin’de yapılan çalışmalar bu çayırların önemini ortaya koymaktadır.
Mersin deniz çayırlarının kuzey-güney uzantısının sınırlarına karşılık belirli bir öneme sahiptir. Türün coğrafik dağılımının sınırları yaz mevsiminde yüksek su sıcaklığı ile ilişkilidir. Gökçeada’da deniz çayırların Karadeniz’den gelen düşük tuzluluktaki akıntıların ve Akdeniz’den gelen yüksek tuzluluktaki akıntıların etkisi altındadır.

Akdeniz’de Deniz Çayırlarının Korunması İçin Eylem Planı!

Barselona Kongresi’nde akit taraflarca 1999’da kabul edilen Eylem Planının hedefleri;
*Deniz çayırlarının korunması ve yönetimi için önlem alınması,
*Littoral ekosistemlerin kilit bileşenleri olan deniz çayırlarının gerilemesine karşı mücadele etmek,
*Karakteristik bölgelerde deniz çayırlarının korunmasını sağlamak.
Bu eylem planının uygulanması UNEP/MAP-RAC/SPA tarafından sağlanmaktadır.

MedPosidonia Projesi

Total Corporate Foundation tarafından sağlanan finansal destek sayesinde 3 yıllık bir sürede (2006-2009) Cezayir, Libya, Tunus ve Türkiye’de deniz çayırlarının incelenmesi, haritalanması ve envanter toplanması için alt bölge projesi gerçekleştirilmiştir.
Projenin hedefi, seçilen bölgelerde deniz çayırlarının varlığı ve gelişimi/gerilemesi hakkında bilgi toplamak ve ulusal katılım gruplarına eğitim vererek gelecekte bu görevlerin sürdürülmesini hedeflemektedir.


Posidonia oceanica (Linnaeus) Delile

Genel isimleri: Seagrass (En), Deniz çayırı (Tr)
Dağılım: Ege ve Akdeniz’in endemik deniz fanerogamlarıdır.
Habitat: Kıyısal bölgenin zemininde geniş yataklar oluştururlar. Sıklıkla kum gibi yumuşak yüzeylerde, bazen de çamurlu yüzeylerde bulundukları gibi kayalık deniz yüzeylerinde de görülürler. Kuvvetli ışığa gereksinim duyduklarından büyümesini sınırlandıran faktörler arasında suyun berraklığı ve derinliği gelir. Genel olarak 30-35 m derinliklere kadar dağılım gösteren bu bitkiler, su berraklığı arttığında 40 m’ ye kadar ulaşabilirler. Stenohalindirler ve nehir ağzı yakınlarında kaybolurlar ve tatlı su bölgelerinde tamamen yok olurlar. Deniz çayırlarının dökülen yaprakları dalgalar tarafından yuvarlanarak kum taneleriyle karıştıklarında kahverengimsi yumuşak top formunda sahillerde bulunabilirler.
Yaşamı: Çok yıllık rizomları tarafından vejetatif üreme görülür. Çiçeklenme ve meyve oluşumu nadirdir.
Boyutları: Deniz çayırlarının yaprakları 30 cm ve üzeri uzunluktadır ve yaklaşık 1 cm genişliğindedir.
Morfolojisi: P. oceanica çayırları Akdeniz ve Ege Denizi’ndeki en önemli birincil üreticilerdir. Rizom adı verilen köklerden ve yapraklardan oluşmuşlardır. Rizomlar, yatay veya dikey olarak zeminde gelişim gösterir. Deniz çayırları kıyı boyunca uzanan önemli ekosistemler olarak kabul edilirler. Akdeniz’in temel biyoçeşitlilik rezervuarı olan P. oceanica diğer birçok tür için barınak görevi görür. Hidrodinamik güçler (dalgalar, akıntılar) bu çayırları zayıflatır.
Deniz çayırları, Türk Deniz Hukukunca mevcut Eylem Planı ile korunmaktadır. Ancak, kıyı yapılanması, galsama ağları, dip trolü, çapalama, kirlilik ve bulanıklık sebebiyle gerileme göstermektedirler.

DENİZ ÇAYIRLARI AKDENİZ’İN ANA YAŞAM ALANLARIDIR.

DENİZ ÇAYIRLARI (Posidonia oceanica) AKDENİZ’İN ÖNEMLİ BİR ENDEMİK TÜRÜDÜR.

Deniz çayırları ve oluşturdukları ekosistem 1950’lerden beri gerek ekolojik önemleri gerekse içerdiği zengin biyoçeşitlilik nedeniyle pek çok çalışmaya konu olmuştur. Başlangıçta genellikle Posidonia oceanica’nın biyolojisi, ekolojisi ve üremesine odaklanmış olan çalışmalar son zamanlarda artan tehditlere bağlı olarak türün ve yaşam alanının korunmasına yönelik araştırmalara yönelmiştir. Günümüzde bu tür ortam kalitesinin izlenmesi amacıyla biyoindikatör olarak da kullanılmaktadır (Dural ve diğ. 2013).

Sağlıklı Deniz Çayırları çeşitli omurgasız türlerinden balıklara kadar barındırdığı pek çok organizma ile iyi bir ekolojik dengenin göstergesidir.

Deniz çayırlarını oluşturan Posidonia oceanica (L.) Delile uzun yıllar yaşayan ve denizel ortamda zemin altında uzanan köklerinden beslenen bir çiçekli bitki türü olup denizel ortamda bulunan sınırlı çiçekli bitki türlerinden biridir. Çiçekli bitki olduğu için çiçeklenme ve meyveleri görülür. Bunlar ilkbaharda çiçek açarlar ve tüm çiçekli bitkiler gibi meyve verirler. Kök, gövde ve yaprak şeklinde ayırt edilebilen farklılaşmış vücut bölümlerine sahip olan bu bitki deniz ortamında günışığında yılda metrekare başına 5000 litrenin üzerinde oksijen üretim kapasitesine sahiptir ve bu özelliği ile denizlerin akciğerleri olarak anılırlar (Dural ve diğ. 2013). Bunun yanı sıra oluşturduğu geniş deniz çayırları içinde pek çok denizel organizmaya yaşam ortamı sağladığı için de önemli bir habitattır.

Bir çiçekli bitki olan Posidonia oceanica’nın meyvesi.

Bir Akdeniz endemiği olan Posidonia oceanica ülkemiz Akdeniz ve Ege kıyılarında da dağılım göstermektedir. Ancak yapılan çalışmalarda görece daha düşük tuzluluğa sahip olan Çanakkale Boğazı Güney Marmara kıyılarında iki bölgede de (Paşalimanı Adası ve Kapıdağ Yarımadası) varlığı bildirilen bu türün bu bölgedeki popülasyonunun farklı genotipe sahip olan genetik bir izolasyon gösteren bir popülasyon ortaya koyulmuştur (Meinesz ve diğ. 2009; Cirik ve Akçalı, 2013).

Deniz Çayırları yüksek oksijen üretme kapasitesinin yanı sıra yüksek bir biyolojik çeşitliliği de barındırır. Yapılan çalışmalarda deniz çayırları yaprakları ve rizomları üzerinde oldukça fazla sayıda Bryozoon türlerinin yaşadığı tespit edilmiştir. Bulunduğu bölge, yaprakların genişliği derinlik gibi birçok faktör tarafından etkilense de 100 civarı Bryozoon türünün tespit edilebildiği bildirilmiştir (Koçak, 2013). Ayrıca Çanakkale ve Marmara Denizi’nde deniz çayırları içinde makroalg topluluklarında 87 taxa (Taşkın ve Öztürk 2013), 316 tür Ege 55 tür Akdeniz ve 242 tür Kuzey Kıbrıs kıyılarında olmak üzere toplamda 394 tür poliket (Çınar, 2013), 251 Mollusk türü (Doğan ve diğ. 2013), 273 Crustacea türü (Katağan ve Bakır, 2013), ülkemiz ve Kuzey Kıbrıs kıyılarında 14 spincula türü ( Açık, 2013) ve Gökçeada kıyılarında Posidonya çayırlarında 49 balık türü tespit edilmiş olup bu kayalık ve kumluk sahalardan daha fazladır ( Keskin ve diğ. 2013). İçerdiği bu çeşitliliğin yanı sıra kıyısal bölgede kumların erozyonunu da önleyen Posidonia oceanica öldükten sonra kıyıya vuran ve kıyısal bölgede birikerek set oluşturan yaprak ve köklerinin artıklarının içinde de zengin bir kıyısal fauna bulunmaktadır.

TÜRKİYE’NİN DENİZÇAYIRI ALANI NE KADARDIR?

“Erişte” olarakta bilinen Deniz çayırları veya Posidona oceanica, Karadeniz’de bulunmaz. Marmara Denizi’nde Marmara Adaları civarında sınırlı bir bölgede, Ege Denizi kıyılarımızda, Akdeniz’de ise İskenderun’a kadar olan bölgede bulunur.

Size vakfımızın dergisinde yayınlanan bir makalede verilen alan bilgilerini sunuyoruz. Makaleye göre deniz çayırı alanımız 14 486.20 hektar ama bunun daha fazla olduğunu ve devam eden araştırmalarla daha doğru sonuçlara ulaşacağımızı düşünüyoruz. Bu alanlar ne kadar fazla olur ve ne kadar iyi korunursa o kadar sağlıklı denizlerimiz olacaktır.

Tablo 1: Türkiye kıyılarında 2019 yılı itibarı ile yer alan Deniz çayırları alanları (Akçalı ve diğ. 2019)

Türkiye kıyılarında bulunan deniz çayırları alanları (Akçalı ve diğ. 2019)

Dibi tarayan av gereçleri Posidonia çayırlarında büyük zararlar oluşturmaktadır. Deniz çayırları ile birlikte onlarla yaşayan canlılar da zarar görmektedir.

Bu denli yüksek biyolojik çeşitliliğe sahip Deniz Çayırları üzerinde ülkemiz sularında da bütün Akdeniz de olduğu gibi çeşitli tehditlere bulunmaktadır. Yanlış demirleme, sürütme ağlarıyla yapılan balıkçılık, kirlenme gibi tehditlerin yanı sıra insan ve endüstriyel kaynaklı kirlilikte bu habitatlar üzerindeki önemli tehditlerdir. Ayrıca küresel iklim değişikliği sonucu yayılmacı bir tür olan Caulerpa racemosa var. cylindracea türü de Posidonia ile alan rekabetine girmiş ve bir tehdit olarak ortaya çıkmıştır (Cavas ve Mert, 2013) AB deniz çerçeve direktifinde Akdeniz ekobölgesi için önemli bir habitat olarak kabul edilen Posidonia oceanica, Akdeniz genelinde RAC/SPA başta olmak üzere pek çok kurum ve kuruluş tarafından araştırılmakta ve eylem planları ile koruma altına alınmaktadır. Ülkemizin de imza koymuş olduğu Biyolojik çeşitlilik sözleşmesi Barcelona ve Bern sözleşmeleri ve CİTES anlaşması gereği, tehdit altında bulunan bu tür 1380 sayılı su ürünleri kanunu ile koruma altında bulunmaktadır. Ancak ülkemizin de dahil olduğu MedPosidonia programı dahilinde yapılan çalışmalar sonucu son sekiz yılda ne yazık ki deniz çayırının alt sınırının ortalama 3.21 m gerilediği belirlenmiştir. Bu sonuca göre çalışmanın yapıldığı pilot bölge olan Gökçeada kıyılarında Posidonia Biyotik indeksi “İyi” den “Orta” duruma düşmüştür (0,63’ten 0,41’e). Bunun son yıllarda bölgede artan insan kaynaklı baskıların sonucu olduğu düşünülmektedir (Güreşen ve diğ. 2019).

Yayılmacı bir alg türü olan Caulerpa racemosa var. cylindracea, Deniz çayırları ile aynı yaşam alanını kullanmaktadır. Alan rekabeti deniz çayırları için bir tehdittir(a). Ayrıca kirlilik Deniz Çayırlarını tehdit eden bir diğer unsurdur (b).

 Kıyıya vuran ve kıyısal bölgede birikerek set oluşturan Posidonia oceanica yaprak ve kökleri içinde ayrı bir faunaya ev sahipliği yapar.

BİRLİKTE ÇALIŞALIM

Lütfen bize Posidonya çayırları konusundaki resimlerinizi, tehditleri gösteren videolarınızı, görüşlerinizi yazın. Bu denizlerin Akciğerleri olan türün korunması için bize yardımcı olun.

Deniz çayırlarının korunması için birlikte çalışalım, Akdeniz endemiği olan bu türün korunması sürdürülebilir balıkçılığı destekleyecektir. Akdeniz biyoçeşitliliğinin korunmasını, milyonlarca yavru canlıya yaşama şansı sağlayacaktır. Oksijen üretimini artıracaktır. İklim değişikliği mücadelemize destek olacaktır.

Gemi kaptanları, demir atarken Posidonya çayırlarının olmadığı yerleri tercih edin. Mümkünse teknenizi bir şamandıraya bağlayın.

Kıyı alanlarının tahrip edilmesini engelleyin, İnşaat malzemelerinizi denizel alanlara dökmeyin. Kıyısal bölge denizlerin en verimli ve Zengin bölgeleridir. Deniz çayırları bol ışığın bulunduğu bu bölgelerde yaşar. Bu alanlar insan etkisine en çok maruz kalan alanlar olup titizlikle korunması gerekmektedir.

Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, Akdeniz’in ana yaşam alanları (Habitatları) olan Deniz çayırları konusunda ilk kez 2013 yılında ulusal bir çalıştay düzenlendi. Aşağıda derlenen bilgilerin daha kapsamlı halinin bulunabileceği çalıştay kitabı basılmış olup vakfımızın sitesinden ücretsiz olarak indirilebilir.

KAYNAKÇA (MAKALE GÖNDERİLDİĞİNDE GÜNCELLENECEKTİR.)

Açık, Ş. 2013. Sipunculans associated with Posidonia oceanica (L.) Delile on the coasts of Turkey and Northern Cyprus. Aktan Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 132-143.

Akçalı, B., Kaboğlu, G., Güçlüsoy, H. 2019. Posidonia oceanica (Linnaeus) Delile coverage along the Turkish coasts until 2019. J. Black Sea/Mediterranean Environment. Vol. 25, No. 1: 115-124

Cavas, L., Mert, N. 2013. Industrial researches on Posidonia oceanica (L.) Delile. Aktan Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 160-177.

Cirik, Ş. Akçalı, B. 2013. Distribution of Posidonia oceanica (L.) Delile in the Sea of Marmara. Aktan, Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 37-47.

Çınar, M.E. 2013. Polychaetes (Annelida: Polychaeta) associated with Posidonia oceanica (L.) Delile along the coasts of Turkey and Northern Cyprus. Turkey. Aktan, Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 77-95.

Doğan. A., Öztürk, B., Önen, M., Bakır, B.B. 2013. Molluscs associated with Posidonia oceanica (L.) Delile on the coasts of Turkey. Aktan, Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, istanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 96-114.

Dural, B., Aysel, V., Demir, N. 2013. Posidonia oceanica (L.) Delile on the coasts of Turkey. Aktan, Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, istanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp:1-19.

Güreşen, A., Güreşen, S.O., Sarı, E., Pergent, G., Aktan, Y. 2019. Regression Trend of Posidonia oceanica in a pilot region (Turkey) within the Monitoring Programme the Medposidonia. UNEP/MAP – SPA/RAC, 2019. Proceedings of the 6th Mediterranean Symposium on Marine Vegetation (Antalya, Turkey, 14-15 January 2019). LANGAR H., OUERGHI A., edits, SPA/RAC publi., Tunis, pp:59-63.

Katağan, T., Bakır, K.2013. Crustaceans associated with Posidonia oceanica (L.) Delile on the coasts of Turkey. Aktan, Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 115-131.

Keskin, Ç., Oral, M., İnanmaz, Ö.E. 2013. Juvenile fish assemblages around Gökçeada Island (North Aegean Sea, Eastern Mediterranean): Posidonia oceanica (L.) Delile meadows, rocky and bare sand areas. Aktan Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 144-152.

Koçak, F. 2013. Posidonia oceanica (L.) Delile epiphytes with particular reference to bryozoans. Aktan, Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 58-67.

Meinesz, A, Cirik, ޸, Akçali, B. Javel, F., Migliaccio, M. Thibaut, T. Yüksek, A, Procaccini, G. 2009. Posidonia oceanica in the Marmara Sea. Aquatic Botany 90: pp: 18–22

Taşkın, E…, Öztürk, M. 2013. Epiphytic macroalgal assemblages of Posidonia oceanica (L.)Delile in Turkey. Aktan, Y., Aysel, V. (Eds.) First National Workshop on Posidonia oceanica (L.) Delile on the Coasts of Turkey. Published by Turkish Marine Research Foundation, İstanbul, Turkey. Publication Number: 39. pp: 68-76.