Hayalet Avcılık

HAYALET AVCILIK NEDİR?

Ticari ya da amatör amaçlarla avlanırken, takılan, yırtılan, kopan veya genel olarak kaybedilen av araçlarının insan kontrolü olmaksızın sucul organizmaların ölümüne neden olması durumuna “hayalet avcılık” denir.

Denizlerde ve ya iç sularda, kayıp av araçları ve onların parçaları, kaybolduktan sonra da suda bozulup parçalanıncaya kadar avcılık faaliyetlerini devam ettirirler. İşlevleri kısa vadede olmasına rağmen, önemli derecede ve etkili bir şekilde ava devam ederler. İstenilmeyen bu tehlikeli balıkçılık durumunun genel adı hayalet avcılıktır.

NEDEN HAYALET AVCILIK DENİLMEKTEDİR?

Sucul organizmalar (yengeç, balık, kaplumbağa, deniz memelileri, su kuşları vs.) kaybolan av araçlarına yakalandıklarında, içlerinden kurtulamadıklarında ölmektedirler. Ölen türlerin vücutları, parçalanmış organları ve bunların kokuları, yem etkisi yaparak etraftaki hedef dışı türleri de ağa doğru çekmektedir. Sonuç olarak, kaybolan bu avcılık takımlarının içleri ve çevreleri iskeletlerle dolu olmasından dolayı bu olaya “hayalet avcılık” adı verilmektedir.

HAYALET AV ARAÇLARI NELERDİR?

Hayalet av araçları pasif ve aktif olmak üzere 2 grupta toplanır. Pasif av araçları, belli bir süre daha su altındaki avlarına devam eden araçlardır. Aktif av araçları ise kaybolduktan sonra kendilerine özgü av yapma özelliğini kaybeden araçlardır.

Yapılan su altı gözlemlerinde yalnızca uzatma ağlarının üzerinde ve tuzakların içinde ölü hayvan ve bunlara ait kalıntılar bulunmuştur (High, 1985).

-Pasif Av Araçları

· Uzatma Ağlar
· Kafes tuzaklar

Kayboldukları ilk dönemde hedef türleri avlamakta, zaman ilerledikçe yakalanan bireyler ve üzerlerinde oluşan fouling organizmalar (denizel ortamlarda doğal olmayan yüzeylere tutunan ve gelişen canlılar) nedeniyle çökmektedirler. Ancak ağ üzerlerinde kalan bireyler yem etkisi yaparak etraftaki hedef olmayan türleri ağa doğru çekmektedir. Bu durum ağ çökmüş olmasına rağmen, demarsal türlerin ve kabuklu türlerinin ağa takılmasına neden olmakta ve hedef dışı av miktarını arttırmaktadır. Ağ tamamen parçalanana kadar bu etki devam etmektedir.

-Aktif Av Araçları:

· Pareketa
· Trol
· Gırgır

TÜRKİYE SULARINDA HAYALET AVCILIK İLE İLGİLİ YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR NELERDİR?

Türkiye sularında hayalet avcılıkla ilgili yapılan çalışmalar çok sınırlı olup İzmir Körfezi (Ayaz ve diğ. 2004) ve İskenderun Körfezi Karataş ve Yumurtalık bölgelerinde (Taşlıel, 2008) yoğunlaşmıştır. Bu bölgelerde, kayıp av araçlarının miktarları ve kayıplara neden olan etkenler belirlenmiştir.

Türkiye balıkçılığında önemli bir yere sahip olan Karadeniz ve Marmara Denizi’nde yapılan çalışmalar sınırlıdır. (Yıldız, 2010) İstanbul bölgesinde bu konuda bir çalışma yürütmüştür.

İzmir Körfezi’nde 2002 yılında yaklaşık 200-280 km uzatma ağının kötü hava koşulları, dip yapısı ve diğer av araçları ile çakışma nedeniyle kaybolduğunu ve kayıp av araçlarının büyük çoğunluğunun dil ağlarından oluştuğu belirlenmiştir (Ayaz ve diğ. 2004).

Taşlıel (2008) Iskenderun Körfezi Karataş ve Yumurtalık bölgesinde bir sezonda kaybolan av araçlarının miktarını belirlemiştir. 2006-2007 balıkçılık sezonunda, bu bölgede toplam 624 posta karides, 622 posta dil ve 610 posta diğer ağların çeşitli sebeplerden dolayı kaybolduğu ve bunların toplam uzunluğunun yaklaşık 226 km ulaştığı belirtmiştir.

Gökova Özel Çevre Koruma Alanında, 2007 balıkçılık sezonunda kayıp av aracı miktarları tespit edilmiş ve bölgede dalışlar yapılarak koruma alanında ki kayıp av araçlarının dağılımı tespit edilmiştir (Ayaz ve diğ. 2010).

Yıldız (2010) yüksek lisans tezinde ise, İstanbul kıyı balıkçılığında hayalet avcılığa neden olan kayıp av araçlarının miktarını belirlemiştir. 2008 yılında İstanbul kıyılarında toplam 229.48 km uzatma ağı, 2700 m paraketa ve 14 adet gelincik sepetin kaybolduğunu saptamıştır. En çok kaybedilen ağların başında % 54,73’lik oranla kalkan ağları gelmekte olduğunu bildirmiştir. Diğer kaybedilen ağlar ise sırasıyla, % 16’lık oranla palamut ağları, % 7,36’lik oranla tekir ağları ve % 4,83’lik oranla fanyalı voli ağlarıdır.

Karadeniz’de yapılan bir dönem kalkan avcılığı sırasında denize bırakılan ağların çekilemeyerek hayalet avcılığa neden olduğu bilinmektedir.

KAYBOLAN AV ARAÇLARININ ORANLARI NELERDİR?

Dünya genelinde yıllık kayıp tuzak miktarının % 10-30 ve kayıp uzatma ağlarının ise % 1 oranında olduğu bildirilmiştir (Laist, 1996).

HAYALET AVCILIK NE KADAR SÜRMEKTEDİR?

Kaybolan ağın aktif olarak avcılığa devam etmesi ve parçalanma süresi ağın imal edildiği malzemenin yapısına ve kaybolduğu bölgenin oşinografik özelliklerine bağlıdır. Gelişen malzeme teknolojisine paralel olarak, av araçlarının su altında parçalanmadan dayanma süreleri önemli düzeyde artış göstermiştir. Bu durum, hayalet av araçlarının su altındaki etkilerinin çok daha uzun süre devam etmesine neden olmaktadır. Kimyasal işlem uygulanmamış ahşap tuzakların 2 aya, kimyasal boya ve koruyucular ile boyanmış olan ahşap tuzakların ise 2 yıla kadar; iskeletleri demirden ve paslanmaz çelikten, etrafı da vinil kaplanmış ağ gözlerinden donatılmış tuzakların 10-15 yıla; plastik tuzakların ise 30 yıla kadar hayalet avcılığa devam edebildiği bilinmektedir.

Ağın kaybolduğu bölgenin taban yapısı ağın suyun altında aktif olarak kalma süresini etkileyen bir faktördür. Kayalara ya da resiflere takılan ağların üç boyutlu şeklini daha uzun süre sürdürdüğü belirtilmiştir. Bu durum, kayalık bir bölgede bir ağın daha uzun süre yıkıma uğramadan av yapmasına neden olmaktadır.

AV ARAÇLARININ KAYBOLMA NEDENLERİ NELER OLABİLİR?

Balıkçılar arası rekabet ve ya kişisel sorunlar (bazı balıkçıların kişisel çekişmelerden dolayı birbirine zarar amaçlı olarak işaret şamandırası iplerini kesmeleri)
Balıkçılık aktiviteleriyle çatışma
Çeşitli donam hataları
Deniz kuşları ve büyük canlıların etkileri (kuşların şamandıra iplerini gagalayarak kesmesi ve ya çözmesi; yunus, fok, balina gibi büyük canlıların ağa takılarak ağı sürüklemeleri)
Derin sularda çalışma
Diğer kayıp malzemelerin halatları kesmesi
Dip engelleri (batık gemi enkazlarına takılma)
Dip halatlarının diğer kayıp takımlar tarafından kesilmesi
Eskimiş av araçlarının kıyılara atılması
Gemi seyrüsefer durumu
Gırgır ve kaçak trol avcılığı
Hava koşulları (fırtınalar, akıntılar, buz hareketleri vs.)
İnsan hataları (işaret şamandıralarının iyi bağlanmaması ve ya gereğinden kısa bağlanması vb.)
Zemin (Dip) yapısı

HAYALET BALIKÇILIĞIN ETKİLERİ NELERDİR?

Hayalet balıkçılığın dolayısıyla da kayıp av araçlarının çevreye ve dolaylı olarak ekonomiye olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Ağlardaki batırıcı kurşunların yenilmesi ile canlıların zehirlenmesine neden olması
Bentik çevreye fiziksel olarak zarar vermesi
Biyoçeşitlililiği azaltması
Çevre ve su kirliliğine neden olması
Çürüme esnasında deniz fauna ve florasını etkilemesi ve zarar vermesi
Tüm deniz canlılarının kontrolsüz ölümlerine neden olması
Fouling organizmaların (doğal olmayan yüzeylere tutunan ve gelişen canlılar) ağ gözlerini tıkayarak akıntıları yavaşlatması
Hedef olmayan balık ve kabuklu türlerini avlamaya devam etmesi ve hedef dışı av miktarının artması
Hedef türleri avlamaya devam etmesi
Su ürünleri ekonomisine zarar vermesi

HAYALET AVCILIĞIN ZARARINI AZALTMAK İÇİN GEREKEN TEDBİRLER NELERDİR?

Balık hallerinde yapılan kesintilerden karşılanacak bir ödenekle sivil toplum örgütlerine akaryakıt temin edilerek, kayıp ağları arama çalışmaları yürütülmeli
Çözünebilir kaçış mekanizmaları olmalı
Gece yapılan avcılıklarda ağların şamandıralarında ışık kullanılmalı
Kaybolan av aracının yerinin diğer avcılar tarafından görülmesinin sağlanmalı
Kıyı alanı-balıkçılık yönetimi çerçevesinde ele alınarak, yetkili kurumlar tarafından denetimi sağlanmalı
Kooperatif birliklerine her yıl en az bir kere kayıp ağları arama ve imha etme çalışması yapma zorunluluğu getirilmeli
UNEP (Birleşmiş Milletler Çevre Programı), IMO (Uluslararası Denizcilik Teşkilatı) ve FAO (Gıda ve Tarım Örgütü) gibi global olarak örgütlü organizasyonlar ve APEC (Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği), AB (Avrupa Birliği) gibi bölgesel kuruluşlar esas alınarak yönetici ve balıkçılar eğitilmeli ve koruma kontrol uygulamaları etkinleştirilmelidir.

HAYALET AVCILIK KONUSUNDA FAO (FOOD AND AGRİCULTURE ORGANİZATİON / DÜNYA TARIM ÖRGÜTÜ)’NÜN ÖNERİSİ NEDİR?

Dünya Tarım Örgütü (FAO) 1995 yılında hayalet avcılığı, balıkçılık endüstrisini olumsuz yönde etkileyen bir faktör olarak açıklamış; seçiciliği düşük av araçları, hedef dışı av, habitatların yok edilmesi gibi sorunlarla aynı kategori içerisine almış ve kaybolan ağların tekrar bulunması önermiştir.

HAYALET AV ARAÇLARINI ÇIKARMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?

Balıkçılık endüstrisinin geliştirdiği zamana bağlı açılma düzeneklerinin kullanımı yaygınlaştırılabilir (Bu düzenekler zamanı geldiğinde açılıp deniz yüzeyine şamandıralar göndererek av materyalinin yerinin bulunmasını sağlamaktadır). Ülkemizde bazı üniversiteler ve sivil toplum örgütleri gönüllü dalgıçlar aracılığıyla bu av malzemelerini denizden çıkarma faaliyetleri düzenleyebilirler. Siz ne yapabilirsiniz? Vakfımız Türkiye’deki hayalet avcılık ile ilgili bir veri bankası oluşturmaktadır. Bu konuda su altında hayalet avcılık olarak bilinen eski ağlar ve diğer malzemelerin mümkünse GPS koordinatları ile birlikte vakfımıza bildirmenizi beklemekteyiz. Böylece, bunların çıkarılması için oluşturulacak gönüllü dalış birimlerine katkıda bulunabilirsiniz.

KAYNAKLAR

AYAZ, A., UNAL, V., ACARLI D., ALTINAGAÇ, U., 2010, Fishing gear losses in the Gökova Special Environmental Protection Area (SEPA), Eastern Mediterranean, Turkey, J. Appl. Ichthyol., 1–4.

AYAZ, A., ÜNAL, V., ÖZEKİNCİ, U., 2004, İzmir Körfezi’nde Hayalet Avcılığa Neden Olan Kayıp Uzatma Ağı Miktarının Tespitine Yönelik Bir Araştırma, E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 21 (1-2), 35–38.

FAO, 1995, Code of conduct for responsible fisheries, Rome, 41s.

HIGH, W.L., 1985, Some consequences of lost fishing, gear, Proceedings of the Workshop on the Fate and Impact of Marine Debris, 26–29 Kasım 1984, Honolulu, Hawaii, USA. United States Department of Commerce, NOAA Technical Memorandum NMFS, 430–437.

LAIST, D.W., 1996, Marine debris entanglement and ghost fishing: a cryptic and significant type of bycatch?, Solving bycatch: considerations for today and tomorrow. Proceedings of the Solving Bycatch Workshop, University of Alaska Sea Grant College Program. Rapor No: 96-03, 33-39.

TAŞLIEL, A.S., 2008, Karataş ve Yumurtalıkta (İskenderun Körfezi) bir av sezonunda kaybolan av araçlarının miktarının belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü.

YILDIZ, T., 2010, İstanbul kıyı balıkçılığında hayalet avcılığa neden olan kayıp av aracı miktarlarının belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen