Türkiye Denizleri’nde Yaşayan Üç Küçük Cetacea Türünün; Tursiops truncatus (Montagu, 1821), Delphinus delphis Linnaeus, 1758, Phocoena phocoena (Linnaeus, 1758) Genetik Yapılarının İncelenmesi

Türkiye denizlerinde en sık gözlenen Cetacea takımına ait 3 yunus türü; afalina (Tursiops truncatus), tırtak (Delphinus delphis) ve mutur (Phocoena phocoena)’dur. Afalina ve tırtak türleri tüm denizlerimizde, mutur ise Karadeniz’de, ender olarak Türk Boğazlar Sistemi (TBS)’nde ve Ege Denizi’nde yaşamaktadır. Tesadüfi ağa yakalanma, aşırı balıkçılığa bağlı besin azalması, kirlilik ve hastalıklara bağlı toplu ölümler gibi birçok nedenle nesilleri tehdit altında olan bu türlerin genetik yapıları global anlamda incelenmiştir. Fakat ülkemizde yapılan çalışmalar kısıtlı ve türlerin popülasyon dinamiklerinin anlaşılmasına olanak sağlayacak düzeyde değildir.

Projenin amacı; periyodik saha çalışmaları ve ihbarlar ile toplanacak örneklerden ve son 15 yılda Türkiye kıyılarında halihazırda örneklenmiş 253 deri dokusundan DNA örneği izole ederek, elde edilen DNA örneklerinin mitokondriyal DNA (mtDNA) ve çekirdek DNA’sı (RAD Dizileme) belirteçlerini kullanarak türlerin genetik yapılarını incelemektir. Bu şekilde; Türkiye denizlerinde üç türün genetik olarak birbirinden farklılaşmış birden fazla popülasyonunun var olup olmadığı araştırılacak ve Türkiye’deki popülasyonlar diğer dünya denizlerindeki popülasyonlar ile karşılaştırılacaktır. Aynı zamanda, mtDNA analizleri sonuçlarına bakılarak Marmara Denizi’nde izole bir popülasyonu olduğu tahmin edilen mutur örneklerinin çekirdek DNA analizleri yapılacak ve mtDNA sonuçları yeni nesil bir dizileme yöntemi olan RAD Dizileme ile desteklenecektir. RAD Dizileme, son dönemde popülasyon genetiği çalışmalarında en yaygın olarak kullanılan genotiplendirme yöntemlerden biri haline gelmiş ve şimdiye kadar Türkiye’de daha önce Türk Boğazlar Sistemi (TBS) ve Ege Denizi’nde yaşayan herhangi bir canlı türünün genetik yapısının belirlenmesinde kullanılmamıştır.

Genetik analizlerin yanısıra, projedeki saha çalışmaları sayesinde örnek sayıları artırılacak, Batı Karadeniz’de karaya vuran yunusların aylık olarak uzun dönemli izlenmesine devam edilecek, Güney Marmara ve ilk defa Kuzey Ege (Saroz Körfezi)’de karaya vuran deniz memelileri hakkında periyodik izleme çalışması yapılacaktır. Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇK) olan Saroz Körfezi’nde mutur türünün varlığı ile ilgili ilk elden bilgilere ulaşılacak olması ve bölgenin yüksek biyolojik çeşitliliğine bağlı olarak hedeflenen üç tür dışında diğer deniz memelilerinin de kaydedilme ihtimali mevcuttur. Periyodik saha çalışmaları dışında, gelen ihbarlara anında cevap verilerek örnekleme alanının tüm Türkiye kıyılarını kapsamasına çalışılacaktır.

Türkiye denizlerindeki Afalinalar üzerine yapılan genetik çalışmalar çok kısıtlı ve tırtaklar üzerine ise şimdiye kadar hiç genetik çalışma yapılmamış olmasından dolayı, bu türlerin genetik yapılarının mtDNA belirteci kullanarak incelenmesi, aynı zamanda, yüksek örnek sayısı ile muturların çekirdek DNA’sı üzerinde yeni nesil RAD Dizileme yönteminin kullanılacak olması ve Saroz Körfezi ÖÇK bölgesinde karaya vuran deniz memelilerinin izlenecek olması bu projenin özgün değerleridir.

Proje sonuçlarına göre, Türkiye denizlerinde yaşayan ve 1983 yılından beri ulusal ve uluslararası anlaşmalar ile koruma altında olan üç Cetacea türünün koruma stratejileri için temel veri oluşturulacak ve bu verinin sonraki bilimsel araştırmalar için kaynak oluşturması sağlanacaktır. Bu çalışma ve ileriki yıllarda devamlılığı sağlanacak moleküler belirteçler kullanılarak yapılması planlanan çalışmalar, Türkiye denizlerinde yaşayan Cetacea türlerinin popülasyon yapılarıyla ilgili genetik bilgilerin tamamlamasına katkıda bulunacaktır.

Proje TUBİTAK, İ.Ü. BAP ve TUDAV (araç desteği) tarafından desteklenmektedir.